Scrol naar beneden voor het laatste nieuws
Christus en de twaalf apostelen op de oude begraafplaats
Leen de Graaf 24 november 2021
Bron: www.dodenakkers.nl
Het Drentse Grolloo kent een lange geschiedenis, maar bleef altijd klein en bescheiden. Kerkelijk viel het dorp onder Rolde. Pas in 1853 kwam in Grolloo een zelfstandige hervormde gemeente tot stand. Daarop werd meteen aangevangen met de bouw van een kerk en pastorie. Het initiatief en de geldelijke bijdragen kwamen van de 47 hervormde gezinnen die Grolloo en Schoonloo indertijd telde. De eerste dienst werd gehouden op 8 januari 1854.
Ontstaan en aanleg begraafplaats
Voor de bouw van de kerk was goedkeuring nodig van de toenmalige koning, Willem III. Dit was mede omdat het Rijk de helft van de bouwkosten voor zijn rekening nam [1]. Vanzelfsprekend wilde de nieuwe kerkelijke gemeente ook een eigen begraafplaats. Om als kerkelijke gemeente zo’n begraafplaats te mogen aanleggen was toestemming nodig van de gemeente Rolde. Sinds 1829 golden specifieke regels voor de aanleg van begraafplaatsen, reden waarom de begraafplaats niet direct achter de kerk aangelegd kon worden, maar wat verder naar achteren. Een afstand van 50 meter tot de bebouwing diende in acht te worden genomen. Eind 1854 verleende de gemeente de vergunning, met de voorwaarden dat de kerkelijke gemeente wel zelf moest zorgen voor aanleg en onderhoud. In aanvang was het dus geen gemeentelijke begraafplaats.
De Christusboom was in 2010 dermate slecht dat deze verwijderd is (foto Leen de Graaf).
Het ontwerp voor de inrichting was, en is, eenvoudig maar prachtig. Via het kerkhoflaantje, sinds kort het Harry Muskeepad, langs de kerk bereikt men een mooi houten hekje. Het hekje vormt de ingang van de begraafplaats en is opgenomen in een beukenhaag die ter plekke van het hekje een poort vormt. Achter de ingang ligt een centraal pad, geflankeerd door dicht op elkaar staande lindebomen. Op de begraafplaats liggen de graven, veelal gemarkeerd door een eenvoudige grafsteen en her en der is nog een aantal grote bomen te vinden. Van die wat willekeurig geplaatste bomen springt er een bijzonder in het oog. Dit is een monumentale beuk en waarschijnlijk de dikste boom van het dorp. Samen met de in 2010 gevelde even dikke beuk in de heg langs het kerkhofpad, vormde deze beuk een twee-eenheid, die in feite het hele oudste gedeelte van de begraafplaats overspande.
De Apostelboom
De Apostelboom in de zomer van 2021 in volle glorie (foto Leen de Graaf).
Deze nog bestaande beuk is een zogenaamde Apostelboom. De boom staat symbool voor de twaalf apostelen, de verdwenen beuk symboliseerde waarschijnlijk Christus, een Christusboom dus. Een symboliek die op diverse begraafplaatsen, aangelegd rond 1850, is toegepast.
De Apostelenboom heeft zijn vorm gekregen door twaalf jonge beukjes dicht op elkaar in een plantgat te plaatsen en deze bij elkaar te knopen. Die twaalf boompjes vergroeien dan tot een boom, waarin de twaalf stammen herkenbaar blijven. Op de begraafplaats van Grolloo levert de boom, bijna 170 jaar later, een belangrijke, zo niet de belangrijkste, bijdrage aan de gewijde sfeer van de begraafplaats.
Een apostelboom wordt niet altijd met beuken gevormd, maar kan feitelijk met elk type boom. Ook wilgen, linden en dergelijke werden wel gebruikt om een apostelboom te vormen. Niet alleen in Grolloo is zo’n apostelboom te vinden, ook elders werden dergelijke bomen aangeplant. Zo stonden er op de begraafplaats van de Maatschappij van Weldadigheid in Wilhelminaoord ooit twee van dit soort bomen. Een is verdwenen en de ander werd in 2019 zwaar getroffen door een storm. De boom staat nog en wordt nu extra vertroeteld. In Fryslân kunnen dergelijke bomen aangetroffen worden in Berltsum, Wijckel, Dokkum en Tzummarum.
Een detail van de Apostelboom laat zien hoe de verschillende stammen met elkaar vergroeid zijn (foto Leen de Graaf).De eerste werd in eerste instantie bij elkaar gehouden door hoepels, zo luidt het verhaal. Maar niet al die bomen zijn aangetroffen op begraafplaatsen. Dat is wel het geval op het oude kerkhof van Blijdenstein bij het Drentse Ruinerwold.
De symboliek, voor iedereen destijds rond 1850 waarschijnlijk meteen duidelijk, is helaas nu niet meer zo algemeen bekend. Toch kan de bekendheid ervan bijdragen aan de waardering van onze en andere vergelijkbare begraafplaatsen. In Nederland moeten talloze van dit soort bomen zijn aangeplant en daar is nog wel een handvol voorbeelden te vinden. Maar de combinatie met een Christusboom, had die een verdere betekenis en was er misschien een derde boom in het verhaal? Veel meer is er niet bekend, maar hopelijk kunnen we nog lang genieten van deze bijzondere bomen.
Noten
[1] In 1824 was bij Koninklijk Besluit bepaalt dat voortaan het Rijk toestemming moest geven voor de bouw of verbouw van een kerk. Het ministerie van Eredienst was hiermee belast en ondersteunde de verschillende kerkgenootschappen financieel. In 1868 werd het besluit ingetrokken.
Aanvulling 23 december 2023
Een onverwacht einde
door Bertus Reinders
Op 14 oktober 2023 hielden we een historische wandeling door het dorp. Georganiseerd door de Vereniging voor Volksvermaken liepen ruim twintig mensen, verdeeld in twee groepjes, met Bas Luinge en ondergetekende mee. We besteden toen ook aandacht aan de 12 apostelenboom. We lieten ook zien dat de boom - of beter bomen - aangetast werd door een grote zwam en we zeiden toe navraag te doen. We verwachten het ergste.
We kregen op 29 november 2023 een mail met de volgende reactie:
Beste heer Reinders,
We hebben de fotos bekeken en heb zelf ook nog foto's gemaakt'.
Maar het is de vuurzwam en die kan geen kwaad, is ook al bekend bij de bomenwacht. Volgend jaar gaan ze de hele boom weer beoordelen. Voor nu niks aan de hand.
Nog bedankt voor de melding.
Opluchting dus, de Apostelboom zou nog jaren meekunnen.
Winterstorm Pia
Een storm raast over Nederland. Veel schade, een noodlottig ongeval en in Grolloo viel het mee, althans dat achten we. Hier en daar was wel een tak afgebroken en wat zaken omgewaaid, maar het was te overzien.
Totdat op het kerkhof werd ontdekt dat die ene rare bui, met onweer en windstoten uit verschillende richtingen, te veel was voor de toch wel verzwakte 12 apostelenboom. Een bericht hierover op Social Media vanuit Old Grol leverde direct veel reacties op. Jammer, zonde, wat erg.....
Een toevallig passerende wandelaar schuilde even voor de storm en nam bijgaande beelden van het einde
onderstaande foto's zijn 23 december 2023 genomen
Voor meer foto's zie: KLIK HIER
We werken aan een nieuw begin
Leen de Graaf sr. kwam ooit tot de ontdekking dat we in Grolloo een apostelboom hadden. Als buurman van het kerkhof kreeg hij dus ook het einde van deze unieke boom mee. Betrokken als hij is, ging hij op zoek naar mogelijkheden. Wat te doen? Er was direct contact met Old Grol. Leen zou wel eens kijken of hij mensen kon bereiken die iets meer weten over het samenstellen van een apostelboom. Hoe krijg je het voor elkaar twaalf beuken te laten vergroeien tot één stam? Wanneer men dat 170 jaar geleden kon, dan kan men dat nu toch zeker ook? Nou ja, nee dus. Tenminste, de kennis is niet aanwezig. Nergens is iets op schrift te vinden, althans tot nog toe niet.
Leen heeft de vraag "Hoe te komen tot een nieuwe apostelboom?" gesteld op de website van Cascade 1987
http://www.cascade1987.nl/hoe-te-komen-te-een-nieuwe-samengestelde-apostelboom/
Er zijn al wel veel reacties binnengekomen en doie lopen uiteen. Van ongeloof tot het bewijs dat samengestelde bomen voorkomen. Hoe het ook is, wij gaan proberen een samengestelde boom terug te planten en wel een met 12 stammen.
De gemeente is eigenaar van de begraafplaats en we vinden bij de ambtenaren een enthousiasme terug die we ook op andere plaatsen zien. Er wordt gewerkt aan een projectgroep en het streven is deze te laten samenkomen in september 2024 en wel in de voormalige tuinbouwschool te Frederiksoord. Stichting Old Grol trekt hier samen op met Leen en we hopen op een goed resultaat. We willen proberen te komen tot een proef te Frederiksoord om vervolgens ergens in de komende jaren een plantdag te organiseren.